Mediacje pracownicze, podobnie jak każda forma mediacji, to metoda pozasądowego rozwiązywania konfliktów, która, w przeciwieństwie do rozwiązań sądowych, ma za zadanie nie tyle udowodnić i orzec, która ze stron sporu ma rację, ile umożliwić obu stronom wypracowanie obszaru porozumienia oraz kompromisu, umożliwiających zawarcie ugody zadowalającej wszystkich zainteresowanych.
Mediacje pracownicze prowadzone są zawsze przez mediatora, bezstronną osobę, która pełni strategiczną rolę w każdej mediacji, umożliwiając stronom przejście przez wszystkie etapy mediacji, aż do zatwierdzenia wypracowanej ugody przez sąd.
Podstawą pracy każdego mediatora jest zachowanie zasady dobrowolności, poufności oraz nieformalnego charakteru tego procesu. W praktyce do tych 3 głównych zasad bardzo często dodaje się także zasadę bezpieczeństwa, bezstronności, efektywnego i szybkiego dążenia do porozumienia stron oraz zgodności porozumienia z literą prawa.
Aby jednak można było faktycznie mówić o mediacji, obie strony sporu muszą bezwzględnie wyrazić zgodę na taką formę dążenia do porozumienia, a więc każda z nich ma możliwość odmowy, co jednoznacznie i ostatecznie zamyka drogę do mediacji.
Proces mediacji pracowniczej wykorzystywany jest do rozwiązywania sporów dotyczących:
- sporów między pracownikami,
- sporów pomiędzy kadrą kierowniczą
- sporów między pracownikami i kadrą kierowniczą
- sporów byłych pracowników i ich pracodawców
- sporów między związkami zawodowymi a pracodawcami.
Niezależnie od tego, czy mediacja pracownicza została ustalona przez sąd, czy ma swój początek w umowie zawartej między stronami, prowadzona jest ona najczęściej w toku od 3 do 5 spotkań, w ramach których pierwsze spotkanie pełni strategiczną rolę, jest bowiem momentem w którym nawiązuje się kontakt między stronami, ustala fakty, definiuje cele stron oraz tworzy ostatecznie plan mediacji.
Porozumienie, zawarte w toku mediacji pracowniczej, nabywa mocy prawnej tylko i włącznie w momencie zatwierdzenia go przez sąd, zgodnie z art. 183 Kodeksu Postępowania Cywilnego. Akt ten kończy ostatecznie spór między stronami i jest etapem kończącym proces mediacji w wymiarze systemowym.